فرمت :WORD تعداد صفحه :267
چکیده مطلب:
بعد از صدور فرمان مشروطیت و دموکراتیک شدن سیستم اداره مملکت، مجلس به عنوان مهمترین دستاورد جنبش مشروطیت، کانون توجه بسیاری قرار گرفت. با شکلگیری مجلس، حکومت مطلقه حاکمان جای خود را به حکومت قانونمند و مردم بر مردم داد. بنابراین مجلس میبایست در این راستا نقش بسزایی را ایفا نماید.
پژوهش حاضر به بررسی چهارمین دوره مجلس شورای ملی (1302-1300هـ.ش/ 1341ـ1339هـ.ق)، به عنوان یکی از مهمترین ادوار قانونگذاری عصر مشروطیت پرداخته است. در حالی که مجلس اول تا سوم هرکدام به دلایلی خاص، تا آخر دوره قانونی خود دوام نیافتند، مجلس چهارم به عنوان اولین مجلس تاریخ مشروطیت محسوب میشود که تا پایان دوره قانونی خود دوام یافت و قوانین مهمی را نیز به تصویب رسانید. نکته قابل توجه این که این مجلس بعد از فترت طولانی و بیسابقه، گشایش یافت که بر اهمیت موضوع میافزاید.
این پژوهش بر آن است که با روش تحلیل تاریخی، روند شکلگیری و عمر دو ساله مجلس چهارم را مورد بررسی قرار دهد. پژوهش در دو مقطع تاریخی مهم مورد بررسی و ارزیابی قرار میگیرد. مقطع نخست، قبل از گشایش مجلس است که به بررسی و تحلیل اوضاع انتخابات این دوره میپردازد. در مقطع دوم، اوضاع کلی مجلس که شامل وضعیت فراکسیونها، مهمترین مصوبات، برخورد مجلس و دولت، بازتاب تحولات سیاسی کشور در مجلس و شورشهای همزمان با آن میشود مورد بررسی قرار میگیرد. لازم به ذکر است که پژوهش حاضر به مسایلی چون دولت، رویدادهای جاری و قیامهای همزمان از منظر مجلس نگریسته است.
واژههای کلیدی: مشروطیت، مجلس شورای ملی، انتخابات، فراکسیون، لایحه، طرح قانونی، قانون و...
فهرست مطالب
عنوان صفحه
موضوع پژوهش 2
سابقه و ضرورت انجام تحقیق 2
محدوده پژوهش 3
اهمیت موضوع 6-4
نوع و روش انجام تحقیق 6
سازماندهی تحقیق 6
نقد و بررسی مهمترین منابع و مآخذ 19-7
مقدمه 31-20
فصل اول:
بررسی نحوه اجرای انتخابات و مقدمات افتتاح مجلس چهارم شورای ملی: 105-32
1ـ چهارچوب حقوقی انتخابات مجلس شورای ملی در دوره چهارم 37-33
2ـ برگزاری انتخابات مجلس چهارم شورای ملی: 105-38
الف: دولت دوم وثوقالدوله و انجام بخشی از انتخابات مجلس چهارم 43-38
ب: مشیرالدوله و روند پیگیری انتخابات مجلس چهارم 48-44
ج: مسأله افتتاح مجلس از دولت مشیرالدوله تادولت قوامالسلطنه 54-49
3ـ احزاب و انتخابات مجلس چهارم 63-55
4ـ مقدمات افتتاح مجلس چهارم شورای ملی 93-87
5ـ کیفیت برگزاری انتخابات و شکایات مرتبط با آن 86-64
6ـ طرح و بررسی اعتبارنامههای نمایندگان مجلس چهارم شورای ملی 105-94
فصل دوم:
ساختار مجلس چهارم شورای ملی: 106
1ـ نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی: 109-106
الف ـ اولین نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی (مصوبه 29 شعبان 1324هـ.ش) 106
ب ـ دومین نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی (مصوبه 26 ذیحجه 1327 هـ.ق) 107
ج ـ مجالس سوم و چهارم شورای ملی؛ تلاش برای اصلاح نظامنامه 109-108
2ـ تشکیل هیئت رئیسه مجلس چهارم شورای ملی 110-109
3ـ تشکیل کمیسیونهای مجلس چهارم شورای ملی 122-111
الف ـ کمیسیون رسیدگی به عملیات زمامداران دوره فترت 115-111
ب ـ کمسیون اصلاح قانون انتخابات 122-116
4ـ روند شکلگیری و فعالیت احزاب از مجلس اول تا مجلس سوم شورای ملی
(1333-1324هـ.ق/1294-1285هـ.ق) 130-123
5ـ مجلس چهارم شورای ملی: روند شکلگیری و فعالیت احزاب: 145-131
الف: حزب اصلاحطلب 134-133
ب: حزب سوسیالیست 138-135
ج: مجلس چهارم شورای ملی و احزاب فرعی 140-138
د: احزاب از دیدگاه نمایندگان مجلس چهارم شورای ملی 145-141
6ـ مجلس چهارم شورای ملی و مهمترین مصوبات: 146
الف ـ مجلس چهارم و لایحه نفت 151-146
ب ـ مجلس چهارم و قانون بودجه 161-152
ج ـ قانون استخدام مستشاران مالیه: 165-162
1-ج) قانون استخدام دکتر میلسپو (Millspough)، رئیس کل مالیه ایران 164-162
2-ج) قانون استخدام هشت نفر متخصص مالیه تبعه دولت آمریکا 165
3-ج) قانون استخدام مسیولامبرمولیتر (Lumber Moliter) به سمت کل
گمرکات ایران 165
4-ج) قانون استخدام مسترگلامان (M.Gelaman) آمریکایی جهت اداره کردن
بانک ملی ایران 165
فصل سوم:
مجلس و دولت: 209-167
1ـ کابینه اول قوامالسلطنه 179-167
2ـ کابینه مشیرالدوله 187-180
3ـ کابینه دوم قوامالسلطنه 195-188
4ـ کابینه مستوفی الممالک 209-196
فصل چهارم:
بازتاب تحولات سیاسی در مجلس: 228-211
1ـ مجلس چهارم؛ ظهور و قدرتگیری رضاخان 219-211
2ـ مجلس چهارم، شورش آشوب و جنبشهای سیاسی همزمان 221-220
3ـ مجلس چهارم و بررسی دیدگاههای مختلف پیرامون آن 228-222
نتیجهگیری 236-229
منابع و مآخذ 245-238
اسناد و مدارک ضمیمه 23-1
موضوع پژوهش:
با صدور فرمان مشروطیت، ساختار حکومت از قدرت مطلقه به حکومت دموکراتیک و مشارکت سیاسی مردم در اداره مملکت تغییر یافت. قطعاً در این میان مجلس شورای ملی به عنوان یکی از ارکان مشروطیت و نظام جدید سیاسی از اهمیت بسیاری برخوردار بود. هرچند مجلس همواره با مشکلات بسیاری مواجه شد که به ناپایداری عمر این نهاد انجامید، ولیکن این مسأله از اهمیت موضوع نمیکاهد. به طوری که مشروطهخواهان تلاش بسیاری برای باز نگهداشتن مجلس و جلوگیری از دورههای فترت به عمل میآورند. این موضوع در مجلس چهارم شکل ملموستری به خود میگیرد، زیرا این مجلس بعد از فترتی بیسابقه گشایش یافت. بنابراین مجلس شورای ملی همواره از اهمیت بسیار بالایی برخودار بوده است. در این پژوهش تلاش شده است که چهارمین دوره قانونگذاری مشروطیت با تکیه بر مسایل مختلف مرتبط با مجلس مورد ارزیابی قرار گیرد.
سابقه و ضرورت انجام تحقیق:
بدون شک، دوره مورد نظر یکی از حساسترین مقاطع تاریخ ایران محسوب میشود، زیرا خلق انقلاب مشروطه ساختار سیاسی حکومت مطلقه را دگرگون نمود. وقوع جنگ جهانی و تاثیر آن بر کشور، اعمال نفوذ و دخالت بیگانگان در امور داخلی ایران، انعقاد قراردادهای گوناگون و ظهور سردار سپه و قدرتگیری وی که در نهایت منجر به تغییر قانون اساسی و به قدرت رسیدن وی شد، از جمله وقایع بسیار مهم این دوره میباشد. در واقع مجلس چهارم آخرین مجلس دوره قاجار بود. زیرا مجلس پنجم، قاجاریه را خلع نمود. ارزیابی مجلس و عملکرد آن از جمله مسایل بسیار مهمی است که به نظر میآید، بسیار مورد توجه قرار نگرفته است. در واقع پرداختن به تحولات سیاسی از خلال تحولات مجلس شورای ملی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به نظر میآید مجلس و مسایل مرتبط با آن به جز مواردی اندک بسیار مورد توجه قرار نگرفته است. در این باره در بخش نقد و بررسی منابع و مآخذ بیشتر توضیح داده خواهد شد.
محدوده پژوهش:
1) از نظر زمانی، این پژوهش، مجلس چهارم شورای ملی از سال 1300 هجری شمسی/ 1339 هجری قمری تا سال 1302 هجری شمسی/ 1341 هجری قمری را دربر میگیرد.
2) از نظر مکانی، پژوهش حاضر روند شکلگیری و عمر قانونی مجلس چهارم را مورد بررسی قرار میگیرد که در مسایل مختلف، چون انتخابات، شورشها و... در سراسر کشور توجه لازم را مبذول مینماید.
3) از نظر محتوایی، این پژوهش به بررسی مجلس چهارم شورای ملی میپردازد که مسایلی چون، انتخابات، انتخاب هیئت رئیسه و کمیسیونهای داخلی، آییننامههای داخلی و مصوبات، برخورد با کابینهها و رویدادهای جاری کشور را در بردارد. لازم به ذکر است که بررسی مشروح کابینهها و یا قیامهای این دوره از موضوع تحقیق خارج است، زیرا به تمام این رویدادها از زاویه دید مجلس نگریسته شده است.
تاریخ مختصر احزاب سیاسی در ایران: نوشته ملکالشعراء بهار یکی از معدود آثاری است که به مسأله احزاب و فراکسیونهای مجلس پرداخته است. مسأله احزاب به دو دلیل کمبود و فقدان اطلاعات پیرامون احزاب و نیز کم توجهی مورخان، از موضوعهایی محسوب میشود که در تاریخ معاصر با فقر منابع در مورد آن مواجه میشویم. بهار کتاب خود را در دو جلد به رشته تحریر درآورده است که در جلد اول، اوضاع احزاب بعد از صدور فرمان مشروطیت تا خاتمه مجلس چهارم و آغاز انتخابات مجلس را دربر میگیرد. جلد دوم نیز شامل مطالبی درباره مجلس پنجم، خلع قاجاریه و روی کار آمدن دولت پهلوی تا سال 1304ش است. وی به عنوان یکی از فعالین حزب دموکرات اطلاعات خوبی پیرامون این حزب و نحوه فعالیت آنها ارائه میدهد. نکته قابل ذکر این که بهار با مرکزیت قراردادن نقش خود به این مطالب پرداخته است. علاوه بر مسأله احزاب، بهار به مهمترین مصوبات مجلس چهارم، اوضاع کابینهها، نقش رضاخان در حوادث آن زمان و به طور کلی عملکرد مجلس پرداخته است. البته ناگفته نماند که بهار با بدبینی خاصی به رضاخان و قدرتگیری وی پرداخته است، و همواره از این که مجلس چهارم و فراکسیونهای خود با عدم اتحاد و ضعف خود باعث قدرتگیری وی شدند، ابراز تأسف نموده است. وی دیکتاتوری سردار سپه را مهمترین مسألهایی میداند که با ضعف مجلس بر جامعه حاکم شد. بهار به عنوان یکی از وکلای مجلس چهارم و فعالین کمیسیون اصلاح قانون انتخابات مطالب ارزشمندی را در کتاب خود گنجانیده است که بدون شک در دیگر آثار به ندرت به آنها برمیخوریم. وی در مورد کتاب خود مینویسد: «این تاریخ را در بدترین احوال و سیاهترین ساعات بدبختی مملکت در حالتی که نویسنده خود نیز بیمار و فرسوده و گرفتار تألیف و تصحیح چند مجلد کتاب... بودم، آغاز کردم و از روی یادداشتهای دیرینه، دفتر ضبط مجلس شورای ملی و دورههای روزنامه متعلق به سالهای قدیم و به مدد حافظه و همراهی دوستان و مردم آگاه آن را به پایان آوردهام و ظن من آن است که از این راه خدمت به عالم علم نمودهام.»